Jaarcongres 2018 – Idealen

Idealen mogen weer

Politici schudden ideologische veren af, dachten bij visie aan de opticien, en ook de universiteiten verzekerden ons dat ‘de grote verhalen’ bij het vuilnis moesten: de tijd van idealen leek voorgoed voorbij. Besturen werd het managen van economische groei. Maar tijden veranderen. Identiteit, ongelijkheid, natuur en klimaat komen op de agenda. Ideeën worden weer belangrijk bij het vormgeven van onze toekomst. Maar welke ruimte hebben we voor eigen politieke idealen in deze geglobaliseerde wereld, waarin ontwikkelingen van buitenaf zo dominant lijken?

Hoe doe je goed in de 21e eeuw?

Theatermaakster en schrijfster Anoek Nuyens komt voor allerlei dilemma’s te staan als ze een kleine goededoelenstichting erft van haar oudtante. Ineens is Anoek verantwoordelijk voor een ziekenhuisje in Kenia en tal van kleine projecten in Afrikaanse landen. De stichting heeft een half miljoen euro op de bank en een trouwe schare katholieke donateurs. Maar het ziekenhuis in het bergdorp in Kenia staat nu leeg. Verkiezingsgeweld, angst en het overlijden van de Nederlandse missiezuster die het leidde zorgen ervoor dat de dorpelingen weigeren gebruik te maken van het ziekenhuis. Zo staat Anoek ineens op die berg, met zeventig paar ogen op zich gericht. ‘We need to talk about the hospital’, zegt ze. Dat vinden de dorpsbewoners ook. Zij willen dat alles weer wordt zoals vroeger. Dat er weer voor hen wordt gezorgd. Ze kijken daarvoor naar de jonge, blanke vrouw voor hun. ‘Heeft de hulp van mijn oudtante hen niet vooral afhankelijk gemaakt?’, vraagt Anoek zich vanaf dat moment af. Lees hier het verslag van het optreden van Anoek Nuyens.

Ontwerpers maken idealen zichtbaar

Hofjes als iconisch Nederlands zorgideaal

Idealen? Smeed het ijzer nu het heet is

Met kennis idealen voeden

Idealen zijn een prachtig middel om mensen warm te krijgen voor je toekomstplannen. Maar vlak ook informatie niet uit, zegt Hans Mommaas. De directeur van het Planbureau voor de Leefomgeving toont zich tijdens het jaarcongres 2018 van Trendbureau Overijssel een bevlogen pleitbezorger van kennisoverdracht. ‘Als je mensen vertelt hoe energie nu nog tot stand komt, vergroot je hun betrokkenheid bij de opgave om het anders te gaan doen.’ Mommaas rekent het daarom tot taak van ‘zijn’ PBL om het publieke debat te voeden met informatie. Het planbureau werkt momenteel aan vier belangrijke thema’s. De ‘moeder aller opgaven’ is de energietransitie. Verder op het to do-lijstje: de circulaire economie, bio-diversiteit en de stedelijke regio. ‘In die laatste komt alles samen’, zegt Mommaas. Lees hier het verslag over de invloed van kennis op idealen volgens Hans Mommaas.

Solidariteit is een tot leven gekomen ideaal

Het woord solidariteit ligt in Nederland al lang in de stofmand, lijkt het. Maar is dat wel waar? Veel vrijwilligerswerk getuigt immers van solidariteit. En dat nog wel met vreemden – waarmee solidariteit een tot leven gekomen ideaal is. Zo zou je kort kunnen omschrijven wat Trudie Knijn tijdens het jaarcongres 2018 van Trendbureau Overijssel betoogde in haar workshop over idealen. Knijn, hoogleraar interdisciplinaire sociale wetenschappen aan de Universiteit Utrecht, weet dat er nooit één reden is om solidair te zijn met anderen. Er moet sprake zijn van een duidelijke behoefte, van dankbaarheid om het gebodene, en zelfs van wederkerigheid. De belangrijkste motivatie is identiteit: hoe meer mensen op ons lijken, hoe meer we geneigd zijn solidair met hen te zijn. Dat leidt tot de conclusie dat wie vreemden helpt, dus zich niet identificeert met de ander, dat wel vanuit idealisme moet doen. Denk aan de vrijwilligers van de Voedselbank, VluchtelingenWerk, coöperatie WeHelpen of clubs die strijden tegen laaggeletterdheid. Lees hier het volledige verslag van de presentatie van Trudie Knijn.

Hoe je te verhouden tot trends

Aan maatschappelijke trends valt niet te ontsnappen. Ze zijn er, ze hangen met elkaar samen en ze beïnvloeden elkaar. Hilde Roothart brengt ze in kaart en duidt ze. Want pas als je weet wat er aan de hand is, kun je beslissen welke kant je op wilt. Roothart is trendonderzoeker en trendcoach voor organisaties. Haar bedrijf ontwikkelde een ‘trendcirkel’: een overzicht van twaalf maatschappelijke ontwikkelingen in twee dimensies. De ene dimensie geeft twee tegengestelde sociologische waarden weer: individu en groep. En de andere twee psychologische uitersten: ratio en emotie. Zo toont de cirkel vier kwarten: digitalisering, robotisering en risicobeheersing (rationeel individualistisch), vergrijzing, conservatie en polarisatie (rationeel voor de groep), dematerialisering, feminisering en humanisering (emotioneel individualistisch) en regionalisering, socialisering en ecologisering (emotioneel voor de groep). Lees hier meer over hoe trends kunnen leiden tot betere keuzes.

Een adaptieve benadering van de toekomst

Hoe realiseert u idealen in een wereld vol onzekerheden? ‘Regeren is vooruitzien’ is een veel gehoorde uitspraak. Maar vooruitzien is lastig als er sprake is van ‘diepe onzekerheid’ – de situatie waarin we niet weten en/of niet eens zijn wat de toekomst zou kunnen brengen. Dat vereist een nieuwe manier van denken, dat niet uitgaat van een kenbare, eenduidige en voorspelde toekomst, maar van een wijd spectrum van allerlei mogelijke toekomsten. In beleidsontwikkeling kunnen deze diepe onzekerheden meegenomen worden door een zgn. adaptieve benadering. Op die manier kan men bij onverwachte gebeurtenissen klaar staan met de juiste maatregelen om bij te sturen. Bekijk hier de presentatie van Vincent Marchau.