Toekomstgeletterdheid

Denken over de toekomst roept vaak associaties op met het voorspellen van de toekomst. Maar de toekomst voorspellen kan niemand. Verkennen kan wel!

We onderzoeken, bevragen en spelen met toekomsten. Toekomsten, in het meervoud, want er zijn vele mogelijke toekomsten te ontdekken. Toekomsten die non-lineair en verwarrend kunnen zijn. Vaak gaat het denken over deze toekomsten gepaard met onzekerheid en een grote mate van complexiteit.

Want wat hindert ons in het omgaan met de fundamentele onzekerheden die deze tijd kenmerkt? En hoe kunnen we nu al handelen?

Toekomstgeletterdheid gaat over het vermogen je te verhouden tot die onvoorspelbaarheid van de toekomst. Het heeft meerdere lagen en gaat over kennis, ervaring, alsook wensen, waarden en emoties. Het vraagt een bepaalde grondhouding waarbij luisteren en reflexiviteit van belang zijn.

toe·komst·ge·letterd·heid

Het vermogen om je te verhouden tot de onvoorspelbaarheid van de toekomst

De toekomst is open, niet leeg

Ons uitgangspunt bij het verkennen van de toekomst is: De toekomst is open, maar niet leeg.

“De toekomst is open” verwijst naar de mogelijkheden die we hebben om de toekomst naar onze eigen wensen zin te vullen. Naar de maakbaarheid van de toekomst. We leven niet in een Griekse tragedie, waarin de goden en het lot besluiten over hoe onze toekomst er uit zal zien. Hier komt onze verbeeldingskracht om de hoek kijken. Welke toekomst(en) kunnen we ons eigenlijk voorstellen.

Maar de ‘openheid’ is niet oneindig. “De toekomst is niet leeg” verwijst daarnaar. Op allerlei manieren worden we beperkt in die maakbaarheid. Door zaken en ontwikkelingen waar we maar heel weinig invloed op hebben, maar waar we wel degelijk rekening mee moeten houden als het gaat over onze plannen voor de toekomst. Zoals allerlei fysieke omstandigheden van het leven op aarde of de onomkeerbaarheid van tijd. Maar ook het gedrag van anderen: denk aan allerlei geopolitieke ontwikkelingen waar we in Overijssel maar heel weinig invloed op hebben en wel de gevolgen van ondervinden.

Overschatten van maakbaarheid

Beperkt worden we misschien nog wel het meest door de besluiten die we zelf eerder gemaakt hebben. Want veel van die besluiten werpen een schaduw naar de toekomst. Een eenmaal aangelegde weg, of wijk, bepaalt voor jaren, eeuwen zelfs, de ruimtelijke maar ook economische én sociale structuur in een gebied.

In de praktijk is het niet eenvoudig om zowel de mogelijkheden als de beperkingen te zien. Als we focussen op de ‘open toekomst’ zijn we geneigd om de maakbaarheid te overschatten. Als we focussen op de ‘niet lege’ zijn we geneigd om onze eigen invloed op de toekomst te onderschatten.

Verbeeldingskracht

Het verkennen van de toekomst vraagt om verbeeldingskracht. Vaak wordt toekomst verkennen ook wel gezien als het creëren van herinneringen voor de toekomst. Herinneren en verbeelden vindt namelijk in hetzelfde deel van de hersenen plaats en heeft te maken met het (her)construeren van bepaalde scenes in het brein[1]. Hoe verder weg deze toekomst is, hoe meer onbekende factoren er een rol spelen en hoe moeilijker het construeren wordt. Je zou dan ook kunnen zeggen dat toekomst verkennen expertise vergt in het ‘niet weten’[2].

Alle verschillende voorstellingen van mogelijke toekomsten beïnvloeden elkaar, alsook de richting en vorm van diezelfde toekomst. Want op basis van bestaande voorstellingen worden er vandaag de dag besluiten genomen die ons beperken in de maakbaarheid. Aan de andere kant betekent dat ook, dat het dus wel uit maakt welke verhalen wij elkaar vertellen en welke beelden we communiceren als het over de toekomst gaat. Deze zorgen tenslotte voor de herinneringen waarop we de toekomst van vandaag weer baseren.

Rekken van verbeeldingskracht

De rol van toekomst verkennen is om daarbij dus ook op zoek te gaan naar wat we nog niet weten, wat moeilijk voor te stellen is of naar dat wat wellicht helemaal niet plausibel lijkt. De ‘radicale’ vernieuwende beelden rekken onze verbeeldingskracht op. Stap voor stap zorgen deze verhalen, beelden en geluiden voor een groter voorstellingsvermogen en vormen een opmaat naar een andere toekomst. Waarbij we ons elke keer af kunnen blijven vragen:

“Welke toekomst willen we eigenlijk?”

Animatie – Trends & Onvoorspelbaarheid

Trends worden vaak in verband gebracht met het voorspellen van de toekomst. Voorspellen kan niet, maar de toekomst verkennen kan wel. Bekijk hier de animatie over toekomstverkennen en de onvoorspelbaarheid van trends.