Corona Chronicles (2021)

Corona Chronicles
De wereldwijde coronacrisis raakt ons allemaal. Ook in Overijssel. Kerst en Oud en Nieuw vierden we in 2020 heel anders dan een jaar daarvoor. We hebben het afgelopen jaar ons steeds weer moeten aanpassen aan nieuwe ontwikkelingen en nieuwe regels.  En we zijn steeds zoekende hoe we de samenleving en economie vorm kunnen geven onder deze onbekende omstandigheden. Veel partijen vragen zich op heel verschillende manieren af wat deze crisis betekent voor het hier en nu, de nabije toekomst en op de langere termijn. In april 202 schreven we hier al een blog over.”

Benutten van ‘de ruimte van nog niet weten’
Als Trendbureau willen we ons verdiepen in deze lange termijn gevolgen. Wat leren we van de huidige crisis over kwetsbaarheden van de Overijsselse economie en samenleving? En waar toont deze crisis juist de kracht van Overijssel en kansen voor de toekomst? Dat zijn vragen waar Trendbureau Overijssel zich sinds april 2020 op richt. Niet om daar zo snel mogelijk een concrete lijst van actiepunten uit te kunnen afleiden. We willen juist de ruimte benutten van het nu ‘even niet precies te weten’ en daardoor ons focussen op wat belangrijk is voor de toekomst van Overijssel. Dit doen we graag samen met iedereen die hier over mee wil praten.

Vragen en/of suggesties?

Mocht u niet aanwezig kunnen zijn maar wel vragen of suggesties hebben voor de verkenning dan stellen wij dat zeer op prijs. Stuurt u dan een mail naar info@trendbureauoverijssel.nl.

Een eerste ordening in informatie:
23 uitdagingen voor ná de COVID-19-pandemie

Wat een informatie is er sinds het begin van de crisis op ons allen afgekomen! De voorspellingen over hoe de pandemie de wereld voorgoed zou veranderen vlogen ons om de oren. Tegelijkertijd bleken diezelfde voorspellingen vaak razendsnel achterhaald. Ook liepen ze nogal uiteen; van doemscenario’s tot verwachtingen over wereldverbetering.

Trendbureau Overijssel heeft heel wat onderzoek doorgespit en biedt in dit rapport een eerste ordening in de maalstroom van toekomstverwachtingen. Op basis hiervan zijn 23 uitdagingen voor na de crisis geformuleerd. Download hier de nieuwe publicatie ‘Corona Chronicles’ voor een korte beschrijving van deze uitdagingen.

Trendbureau video’s: drie keer ‘Afstand Dichterbij’

Is social distancing eigenlijk wel een passend woord, als we ons nog steeds nabij kunnen voelen in tijden van fysieke afstand? Hoe vertrouwd voelen virtuele ontmoetingsruimtes? Welke simpele toepassingen zorgen voor contact op straat, terwijl we afstand houden? Zijn landbouwwerktuigen de nieuwe printers van het landschap in de toekomst?

Trendbureau Overijssel heeft in samenwerking met Tetem een videoserie opgenomen ‘Afstand Dichterbij’, waarin wij spraken met ontwerpers, kunstenaars en Overijsselse beleidmakers over afstand, ruimte, de manier waarop we die ruimte gebruiken en hoe dat veranderde tijdens de coronacrisis. Het leverde drie inspirerende gesprekken op over toegankelijkheid, verbondenheid en tijdelijkheid. Met prachtige beelden van het werk van onze gesprekspartners. Drie video’s van ongeveer een half uur, om echt even voor te gaan zitten. Een prima alternatief voor wie ‘talkshow-moe’ is.

Tetem is betrokken geweest bij de selectie van de kunstenaars en ontwerpers en

de videoserie is opgenomen in Tetem.

Toegankelijkheid

Video ‘Afstand dichterbij’ over toegankelijkheid. Met Ester van de Wiel (ontwerper) en Gerrit Valkeman (strateeg landelijk gebied, provincie Overijssel).

Verbondenheid

Video ‘Afstand dichterbij’ over verbondenheid. Met Tereza Ruller (ontwerper, The Rodina) en Moniek Otten (adviseur duurzame stedelijke ontwikkeling, Het Oversticht).

Tijdelijkheid

Video ‘Afstand dichterbij’ over tijdelijkheid. Met Cindy Moorman (kunstenares) en Henk Snel (stedenbouwkundige, gemeente Zwolle).

Trendbureau Overijssel heeft Instituut voor Maatschappelijke Verbeelding (Stichting IVMV) gevraagd een Cinemar© in te richten met als doel te ontdekken hoe fictie en onze verbeelding ingezet kunnen worden voor dat wat we nog niet (denken te) weten. Hoe kan fictie orde scheppen in de huidige chaos?

“Wat kan het voor de overheid en beleidsmakers betekenen als fictie en verbeelding een grotere rol gaan spelen?”

Verder speelt de verbeelding een grote rol als het gaat om de toekomst verkennen. En juist bij dat toekomst verkennen zijn ook herinneringen van belang. Want een herinnering aan een eerdere ramp en hoe mensen zich daar doorheen sloegen geeft bijvoorbeeld vertrouwen en een zekere hoop.  Dit geldt niet alleen voor herinneringen aan rampen die zich werkelijk hebben voorgedaan, maar ook rampen die zich kunnen voordoen of die fantasie blijven (zoals in films). Het koesteren van dat soort herinneringen zou ook een functie van onze verbeelding kunnen zijn.

choleraplakkaat 1866

(bron: www.Zwolsehistorischevereniging.nl/zwolle-in-tijden-van-cholera)

De zeven plagen van Overijssel

Wat waren maatschappelijke gevolgen van dodelijke infectiezieken in het recente verleden?

Historicus Dick Schlüter – gespecialiseerd in de historie van Oost-Nederland – laat ons zien wat een rijke opbrengst kijken naar het verleden te bieden heeft, juist ook voor het verkennen van de toekomst.

Hij neemt ons in deze publicatie mee naar Overijssel ten tijde van verschillende pandemieën. Bij het lezen van zorgen over de graanhandel tijdens een cholera-pandemie, de maatregelen die het stadsbestuur van Genemuiden ondernam in de strijd tegen tyfus, en de angst voor besmettingen uit het buitenland ten tijde van de Spaanse griep kan men de neiging bijna niet onderdrukken om vergelijkingen met de huidige crisis te maken. Zie hier de functie van de verbeelding en de kracht van herinneringen.

“Welk onbekend vergezicht zou u nu wel eens willen verkennen?”

Het Trendbureau Overijssel was op 24 september 2020 aanwezig bij het Grootste Kennisfestival in Deventer. Een mooie kans om de hersenen te prikkelen. Dit deden wij met een zogenaamde ‘babbelbox’ vraag. In het kader van het project Corona Chronicles, een verkenning naar de lange termijn gevolgen van de coronacrisis, vroeg het Trendbureau deelnemers van het festival: “Welk onbekend vergezicht zou u nu wel eens willen verkennen?”

UIT DE KNEL

Ik (Martha Riemsma – lid van de programmaraad van Trendbureau Overijssel) zou – in aansluiting op Eus – wel willen verkennen hoe we het niveau aan basisvoorzieningen in onze samenleving op peil houden. En dan heb ik met name over onderwijs, zorg en wonen. Het is niet echt aan Overijssel verbonden, maar tegelijkertijd gaat het ons gevoel van welzijn en onze welvaart erg beïnvloeden, want we zitten in de knel. Het niveau van ons onderwijs staat onder druk, er is een tekort aan leerkrachten, we moeten misschien wel op zoek naar nieuwe onderwijsvormen, aangejaagd nu door de coronacrisis, maar hoe blijven we het beste jongetje van de klas? Wat kunnen we daar aan doen? De zorg heeft het zeer te verduren gehad het afgelopen jaar, maar het knelde al flink en het gaat door de vergrijzing alleen maar meer knellen.

“Welke innovaties moeten absoluut doorbreken willen we het allemaal nog aankunnen met elkaar?”

En dan wonen; de woningmarkt zit op slot. Hoe zorgen we ervoor dat zowel starters als ouderen prettig kunnen wonen? Zijn er nieuwe woonvormen denkbaar die wonen betaalbaar houden voor alle groepen in onze samenleving? Grote vragen, maar wel erg bepalend voor hoe fijn en goed we met elkaar samenleven de komende decennia.

KANTELPUNT

De pandemie geeft een kantelpunt in de rol van de overheid. Is het credo decennialang geweest om steeds meer aan de markt over te laten, en dus aan een kleinere overheidsfunctie, de pandemie laat zien dat voor echt grote problemen de markt geen oplossing biedt. Sterker nog, de markt moet door de overheid gered worden. Echter, de overheidsfunctie is de afgelopen decennia niet versterkt, eerder verzwakt. Dit uit zich in zaken die bijvoorbeeld in de uitvoering niet goed lopen. Van de zorg met te weinig capaciteit tot de belastingdienst. De oplopende staatsschuld vraagt om een reactie om die schuld terug te dringen. Dat was de afgelopen decennia door te bezuinigen op de publieke sector. De pandemie laat zien dat dat heel onverstandig is. Een sterke goed functionerende overheid is noodzaak.

“Wat is er nodig voor een herleving van de overheidsfunctie?”

Ik (Bart Parmet – lid van de programmaraad van Trendbureau Overijssel) zou dus graag willen verkennen wat er nodig is voor een reveil van de overheidsfunctie. Zowel qua organisatie als qua financiering. Een anticyclische investering in tijden van oplopende staatsschuld.

WAT ALS COMPUTERS SLIMMER WORDEN DAN MENSEN?

Een wijs iemand heeft eens gezegd dat democratie de minst slechte staatsvorm is. Ik ben persoonlijk niet voor een zware overheid maar in deze tijden lijkt het soms of een sterke overheid als in China zaken wel heel strak kan regelen. Ik (Raymond Hüner, algemeen directeur Benelux / Nordics voor FreshWorks) vraag me soms dus wel eens af of democratie altijd werkt. Die vraag is voor mij gerelateerd aan de vraag hoe we om moeten gaan met steeds slimmer wordende technologie.

“Moeten we (als overheid) condities gaan creëren om techniek te beheersen?”

 

Samen met Tesla-oprichter Elon Musk, Apple-oprichter Steve Wozniak en duizend hoog aangeschreven robotonderzoekers ondertekende Stephen Hawking een brandbrief. Daarin waarschuwden de experts voor gevaren van een wapenwedloop op het gebied van AI. Hawking waarschuwde voor de consequenties, als AI uiteindelijk even intelligent of zelfs slimmer wordt dan de mens.  “De techniek verbetert zichzelf op een steeds hoger tempo”, zei hij. “De mens kan die groei niet bijhouden, omdat biologische evolutie hen tegenhoudt. De mens wordt dan voorbijgestreefd.”

Met nieuwe technologieën als ‘DeepFake’ (zie Arjan Lubach 22 November 2020), CRISPR en manipulatie kunnen gevaarlijke ontwikkelingen plaatsvinden die straks door AI en computers worden aangestuurd en niet meer door mensen.

Wellicht zijn we als mensheid nu nog in staat condities te creëren voor wanneer de computers slimmer worden dan de mensen, zodat we geen volledig slachtoffer worden van ons eigen gecreëerde technologieën. Maar ik zou wel iets meer willen weten wat er op dit moment gebeurt op het onbekend gebied van het creëren van deze condities, deze brandbrief dateert immers al uit 2015.

Het begint te wennen. Het was soms wel even zoeken. Vooral voor collega’s die er opeens onderwijs taken bij kregen. Maar we vonden nieuwe routines en nu lijken de eerste chaotische dagen van social distancing alweer ver verleden tijd. We overleggen alsof we nooit anders deden, via media waar we een maand geleden zelfs nog nooit van gehoord hadden. Het Trendbureau Overijssel is weer volop gericht op de toekomst. Maar wel een toekomst die zich waarschijnlijk veel sneller aandient, dan dat we voorheen gewend waren. Kalendertijd is eigenlijk niet relevant als het gaat om het verkennen van de toekomst. Snelheid, dynamiek en onzekerheden in ontwikkelingen, zijn dat wel. En die zijn op dit moment ongekend groot.

Ook in de coronacrisis zelf komt de eerste chaotische fase langzaam tot een eind. Maatregelen lijken effectief en voor de directe nadelige gevolgen zijn oplossingen gevonden. Het bindend studieadvies voor eerstejaars studenten is uitgesteld. Er zijn steunfondsen voor noodlijdende ondernemers. Een tijdelijke wet digitale beraadslaging en besluitvorming is door de Eerste Kamer aangenomen. De anderhalve-meter-samenleving begint gewoon te worden. En zo groeit ook in de samenleving de aandacht voor de toekomst; de toekomst na de corona crisis.

“Niemand zal ontkennen dat het lastig is, of zelfs onmogelijk, om in te schatten wat de gevolgen van de gevolgen van de gevolgen zullen zijn”

 

Er is een lange parade van betogen over hoe de wereld voor altijd verandert, of juist niet. In Overijssel worden met grote vaart door verschillende organisaties scenario’s ontwikkeld. Niemand zal ontkennen dat het lastig is, of zelfs onmogelijk, om in te schatten wat de gevolgen van de gevolgen van de gevolgen zullen zijn. Of bedrijven zich kunnen aanpassen aan nieuwe omstandigheden. Of wat de leerachterstand van kinderen zal zijn die thuis weinig ondersteuning krijgen. Maar het doordenken van dit alles, geeft toch ankerpunten voor een perspectief op de economie, samenleving en democratie ‘na corona’.

Anderen worden meer uitgedaagd door de vraag hoe we die toekomst zelf kunnen invullen, of hoe we de verbeterde luchtkwaliteit en afwezigheid van files kunnen behouden. Welke kansen er juist nu liggen voor de verduurzaming van de economie en samenleving. Ook duurzaam in die andere betekenis van het woord. Namelijk hoe veranderingen stand houden als de tijd van sociale afstand straks weer voorbij is.

Er is ook een derde geluid te horen in de discussie over de wereld ‘na corona’. Dat komt van toekomstverkenners die stellen dat het, gezien de grote onzekerheden, verstandiger is om onze oordelen nog even uit te stellen. Omdat het risico bestaat dat we anders juist niet meer zien wat er gaande is. En dan missen we juist die signalen die ons tijdig waarschuwen dat het anders gaat dan verwacht.

De meesten van ons hebben een uitgesproken voorkeur voor één van deze manieren om ons te oriënteren op de toekomst. Als onderzoeker, toekomstverkenner, als bestuurder of beleidsmaker. Waarschijnlijk herkent u dat ook bij u zelf, bijvoorbeeld in de manier waarop u vakantieplannen maakt. De ene manier is niet beter dan de andere. Alle drie hebben ze hun waarde en hun beperkingen.

Lees hier de hele blog.